Stany Zjednoczone, grudzień 1955 roku. Rosa Parks wsiada do autobusu w Montgomery w stanie Alabama. Kupuje bilet i zajmuje miejsce w tylnej części autobusu. Autobus przejeżdża kolejne trzy przystanki, na każdym wsiadają kolejni pasażerowie. Autobus zapełnia się, nie ma już miejsc siedzących dla nowo przybyłych. Kierowca autobusu wstaje, zbliża się do miejsca, gdzie siedzi Parks i zwraca się do niej i trzech innych osób, żeby wstały i zwolniły miejsce pasażerom, którzy wsiedli. Pasażerowie, których kierowca zamierza pozbawić miejsc siedzących są czarni. Nowi pasażerowie, którzy mają usiąść na ich miejscach są biali. Rosa Parks odmawia zwolnienia miejsca. Kierowca wzywa policję, która aresztuje Parks. Sąd skazuje Rosę Parks na grzywnę za złamanie prawa.

Prawo, którego przykładem jest nakazywanie Afroamerykanom siadanie z tyłu autobusu i zwalnianie miejsca białym w razie tłoku, to jedno z tzw. praw Jima Crowa, czyli instytucjonalnego rasizmu. Postawa Rosy Parks, za którą przyjdzie jej zapłacić nie tylko grzywnę w sądzie, jest odmową uznania segregacji rasowej. Rosa Parks nie ma dość stania w autobusie. Ma dość bycia traktowaną jak obywatel drugiej kategorii, ma dość bycia poniżaną. Jej protest jest częścią działań ruchu na rzecz praw obywatelskich dla afroamerykańskich obywateli USA, na rzecz prawnej i faktycznej równości wszystkich obywateli i obywatelek, przeciwko rasizmowi.

Afroamerykańscy mieszkańcy Montgomery stanowiący 70 procent pasażerów miejskich autobusów podejmują bojkot tego transportu i przez ponad rok docierają do pracy na piechotę, albo podwożą się wzajemnie samochodami. Pół roku później sąd orzeka, że prawo segregacji rasowej w autobusach w Alabamie jest niezgodne z konstytucją. Ale zwycięstwo pozostaje na razie teoretyczne. W rzeczywistości, postanowienie sądu wzbudza agresję i przemoc ze strony części białych, uprzywilejowanych mieszkańców miasta, a władze miasta wprowadzają nowe przepisy wzmacniające segregację w innych obszarach życia. Niemniej walka o równość wobec prawa trwa i nie schodzi z agendy ruchu. Jest jego celem.

Wyobraźmy sobie teraz, że Rosa Parks przyjmuje inne podejście. Niezadowolona z ograniczeń, jakim podlega w autobusie, ulega namowom przedstawiciela autobusów miejskich, który podpowiada jej i innym osobom biorącym udział w bojkocie, że oto powstaje osobna linia autobusów, w których za nieco wyższą opłatą Afroamerykanie będą mogli jeździć osobno, wygodnie, bez siadania tylko z tyłu, bez ustępowania białym miejsca. Idealne rozwiązanie, no może trochę droższe, ale za komfort trzeba zapłacić. Bojkot zostaje przerwany, Afroamerykanie jeżdżą swoimi autobusami, biali swoimi, autobusy miejskie są zadowolone, bo teraz nawet więcej zarabiają (przypomnijmy, że Afroamerykanie w Montgomery stanowią 70 procent pasażerów transportu miejskiego).

Rosa Parks bierze udział w dorocznych obchodach Dnia Afroamerykanów urządzanego przez Autobusy Miejskie. W tym dniu zaproszona na scenę chwali firmę przewozową za proaktywny stosunek do problemów Afroamerykanów w Ameryce. Losuje z kapelusza 3 szczęśliwe losy, które pozwolą trzem Afroamerykanom podróżować za darmo przez kolejny miesiąc. Ruch na rzecz praw obywatelskich w Montgomery zostaje przekształcony w zaspokajanie niektórych potrzeb konsumenckich. Mimo pozornej, lokalnej poprawy samopoczucia, segregacja trwa w najlepsze. Dochodzą tylko podmioty, które są w gruncie rzeczy obojętne na dyskryminację Afroamerykanów, ale „podłączają się”, bo dostrzegają możliwość osiągnięcia zysków.

Choć alternatywny scenariusz z Rosą Parks w roli głównej jest tylko wytworem mojej wyobraźni, to przekształcanie ruchu na rzecz sprawiedliwości społecznej w segment konsumencki nie jest wymysłem, lecz rzeczywistością. Uniwersalne postulaty zyskują zainteresowanie biznesu, który podchodzi do nich jak do konsumenckiego popytu i odpowiada skrojoną według swojego zamysłu podażą.

Tam, gdzie głównym motorem działania jest generowanie zysków, zgodność z postulatami ruchu społecznego nie jest wykluczona, ale nie jest też w ogóle potrzebna. Produkty lub usługi mogą służyć sprawie, ale jeśli jej nie służą, ale świetnie swoją przydatność udają i sprzedaż rośnie, to też dobrze. Co więcej, kiedy uniwersalne postulaty zostają zamienione w potrzeby konsumenckie, momentalnie tracą na swojej uniwersalności. Stają się po prostu potrzebami konkretnych klientów, tak samo ważnymi jak potrzeby innych konsumentów.

Również ruch na rzecz praw zwierząt podlega tym mechanizmom. Promocja weganizmu coraz częściej koncentruje się na zaspokajaniu potrzeb konsumpcyjnych wegan, zamiast na sprzeciwie wobec szowinizmu gatunkowego i eksploatacji zwierząt. Burgerownia, która wprowadza obok mięsno-serowego menu burgery wegańskie, staje się partnerem organizacji promującej weganizm. Właściciel restauracji, zachęcając do stołowania się w jego lokalach, wstawia na swoim profilu fejsbukowym dwa „bratnie” hasztagi: #gomeat #govegan.

Tak właśnie wygląda przekształcanie uniwersalnych postulatów etycznych w zapotrzebowanie segmentu konsumenckiego, na które odpowiada spostrzegawczy i  kreatywny biznesmen. To, że biznes zauważa nowych potencjalnych konsumentów nie dziwi. Niepokojące jest takie partnerstwo. Organizacja z założenia prowegańska bierze tym samym udział w utwierdzaniu ludzi w przekonaniu, że weganizm to nic innego jak opcja dla wegan.

Niedawne pojawienie się wegańskich parówek na sieci stacji benzynowych zostało powitane z entuzjazmem wartym lepszej sprawy. Weganie prześcigali się w oświadczeniach, że już „spełnili wegański obowiązek” i zjedli rzeczoną parówkę, najlepiej więcej niż jedną. To, że można to  – nawet żartem – postrzegać konsumpcję jako rodzaj promocji weganizmu, jest co najmniej zastanawiające.

Co więcej, wątpliwości pojedynczych osób co do faktu, że parówki te produkują zakłady mięsne, były ochoczo wyśmiewane przez „pragmatycznych” wegan. Owszem, żyjemy w świecie, gdzie coraz większą rolę na rynku spożywczym odgrywają duże koncerny, które z jednej strony zarabiają olbrzymie pieniądze na eksploatacji zwierząt (zdarza się, że i ludzi), a z drugiej zaczynają też zarabiać na produktach wegańskich.

Jednak może właśnie dlatego, zamiast zaciekle konsumować, trzeba zwrócić uwagę na tę dynamikę i na fakt, że spycha ona weganizm do roli segmentu konsumenckiego. W takim scenariuszu postulaty poszanowania praw zwierząt i sprzeciwu wobec eksploatacji wyparowują. Pozostają tylko konsumenci, których część dostaje to, czego się domaga – produkty roślinne. Postulaty stają się preferencjami – ty preferujesz burgera wegańskiego, a kolega burgera wołowego. Burgerownia zaprasza  Ciebie i kolegę. A stacja benzynowa świętuje Dzień Wegetarianizmu w uznaniu dla preferencji niektórych swoich klientów.

Czy stawianie na konsumpcję i przekształcanie etycznych postulatów w preferencje konsumenckie może wypchnąć weganizm z niszy, zmieniać nastawienie ludzi do zwierząt i do ich eksploatacji?  A czy dostępność indyjskich restauracji zmienia nastawienie ludzi do hinduizmu? Weganizm to nie tylko dieta i nie tylko konsumpcja. A już na pewno nie konsumpcjonizm.

Weganizm, choć skupia się na zwierzętach, to nie tylko prawa zwierząt, ale także prawa ludzi, ruch społeczny na rzecz pokoju i sprawiedliwości zapoczątkowany w czasie II wojny światowej. Jeśli skutecznie zredukujemy go do segmentu konsumenckiego, to będziemy mieć koniec ruchu.